AUDIO RFA : Quyền tự do báo chí những năm qua

Mặc Lâm, phóng viên RFA
2010-01-25
Đối với hầu hết giới cầm bút Việt Nam thì báo chí là mảnh đất công do nhà nước quản lý và người ký giả có tay nghề phải luồn lách nếu bài viết của mình có vấn đề nhạy cảm.

AFP Photo/Hoang Dinh Nam
Bán báo dạo ở Hà Nội. AFP Photo/Hoang Dinh Nam

“Báo chí là công cụ của Đảng!”
Kể từ sau đổi mới, giới cầm bút tin rằng một kỷ nguyên mới đã mở ra cho những bài viết tâm huyết. Nhưng chỉ sau một thời gian ngắn, nhiều người vỡ mộng và nhận ra rằng tự do báo chí chỉ là giấc mơ không có thật, ít nhất là trong thời gian hiện tại.
“Báo chí là công cụ của Đảng!” đây là một nguyên lý mà các nhà báo Việt Nam đều phải thuộc nằm lòng. Không những phải thuộc mà còn phải tâm niệm như một thứ kinh thánh không thể thay đổi hay thực hành chệch đi.

Sau Đổi mới, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đã thêm cho báo chí Việt Nam một vế thứ hai: “báo chí là diễn đàn của quần chúng”. Nhiều cán bộ báo chí quá tin tưởng với vai trò Đổi mới nghĩ rằng lời tuyên bố của ông Nguyễn Văn Linh có nội hàm cho phép từ đây các nhà báo có thể phản biện mọi chính sách đã ban hành hay ít ra là có thể đưa những thông tin mà trước đây bị xem là cấm kỵ.

Nhầm lẫn đó khiến không ít người phải trả giá. Người phạm sai lầm đầu tiên là nhà báo Kim Hạnh, Tổng biên tập của tờ Tuổi Trẻ đã viết một bài bút ký miêu tả tệ sùng bái cá nhân ở Bắc Triều Tiên đối với lãnh tụ Kim Nhật Thành. Bài bút ký của bà vừa phát hành thì Bắc Triều Tiên lập tức gửi công hàm phản đối Việt Nam bôi nhọ lãnh tụ và nhân dân họ.
Chưa hết, bà Kim Hạnh sau đó lại viết một bài đưa ra những thông tin rất cũ: “Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng có vợ” thông tin này cả nước đều biết nhưng nhà nước lại tỏ ra không hề biết! Trả giá cho những bài viết gân guốc này, bà Kim Hạnh mất chức tổng biên tập ngay sau đó.

Nhà báo Phạm Đình Trọng nhớ lại những hoạt động của các cơ quan báo chí sau đổi mới: “Lúc đầu xu thế đổi mới không thể không đổi mới. Vì vậy họ phải đổi mới, sau đấy có nhiều cái họ thấy không thể chịu đựng nổi thì họ phải siết mà siết còn chặt hơn trước. Trên bảo thế nào thì phải nói thế thôi chứ không thể nói khác.

Một người dân ngồi đọc báo ở vỉa hè Hà Nội. AFP Photo/Hoang Dinh Nam

Vì đi ngược lại phát triển chung của loài người thành ra họ phải có luật riêng của họ.”

Siết chặt quản lý
Thật ra, trong các tờ báo tại Việt Nam vẫn còn rất nhiều người tâm huyết với nghề. Mặc dù nhiều người mất chức, bị gán ghép những tội danh họ không hề phạm nhưng nhà thơ Bùi Minh Quốc vẫn cho rằng những ngòi bút can đảm vẫn còn đó:
“Bản thân lực lượng báo chí nhà nước hiện nay trong đó còn rất nhiều anh em tổng biên tập các báo giám đốc các nhà xuất bản người ta cũng giữ được tư cách của người có lương tâm, có lương tri nghề nghiệp và họ tìm cách chiến đấu trong cái guồng máy chật chội ấy làm sao để đưa được tiếng nói của người dân. Vẫn còn chứ không phải là chết hết đâu.
Những người chống đổi mới, chống tự do ngôn luận thì chừng nào họ còn tồn tại trong guồng máy thì họ chống đến cùng. Họ dùng sức mạnh của guồng máy để gây trở lực tối đa cho quyền tự do ngôn luận của người dân nhưng việc này giống như lấy rổ múc nước, lấy lưới thưa chặn gió không thể nào thành công được.”

Bộ trưởng thông tin và truyền thông Lê Doãn Hợp mới đây chính thức công bố rằng: “Tổng biên tập là người của Bộ Thông tin và Truyền thông sau này sẽ được cắm ở từng tờ báo”. Ông Hợp cũng tuyên bố sẽ quản lý chặt cả báo mạng và các blog cá nhân.

Mới đây nhất nhà nước đã nửa kín nửa hở đóng cửa nhiều trang facebook trong nước. Các trang này thường được viết dưới tính cách gia đình, người thân, bạn bè hoặc cùng sở thích nghề nghiệp.
Trong thời gian gần đây, facebook được xem là trang thông tin cá nhân lớn nhất Việt Nam sau khi Yahoo thoả hiệp với chính phủ Hà Nội đóng cửa trang Yahoo 360 của mình để đổi sang một hình thức khác cho phép chính quyền kiểm soát những thông tin cá nhân của người sử dụng. Việc làm này của Yahoo Việt Nam đã bị dân choi blog tẩy chay và họ kéo nhau về facebook.

Việc đóng cửa facebook không những dấy lên làn sóng phản ứng trong nước mà ngay cả chính phủ Mỹ cũng tỏ ra lo ngại và cho rằng đây là điều mà nhà nước Việt Nam cần phải quan tâm. Nhiều tổ chức phi chính phủ báo động việc này khiến nhà nước trở nên ngần ngại và cuối cùng thì ý định đóng của trang mạng nổi tiếng này phải gác lại

Nhà văn, nhà báo Nguyễn Quang Thân chia sẻ vấn đề này như sau: “Riêng về Facebook có thể họ cũng thấy nguy cơ vì nó mạnh, nó rộng rãi quá. Mình không nằm trong chính quyền để biết họ tính toán thế nào nhưng mình nghĩ rằng khi nó thực sự trở thành một đe doạ thì người ta chắc chắn sẽ nghĩ ra được biện pháp để không chế. Chắc là cũng tạm thời và thực ra là cảnh cáo nhiều hơn vì cấm cũng rất là khó vì nếu cấm thì cũng kể như cấm luôn đầu tư nước ngoài.”

Hãy tranh luận thay vì đàn áp
Trước những hoạt động siết chặt thông tin báo chí của nhà nước Việt Nam, nhiều Đại sứ của các nước phương Tây đã tỏ ra quan ngại sâu sắc. Tại cuộc Hội Nghị Nhóm Tư vấn các Nhà tài trợ tại Hà Nội, các nhà tài trợ phương Tây cảnh báo việc chính phủ hạn chế các phương tiện truyền thông mới và Internet, như trang mạng xã hội Facebook sẽ đe dọa tới sự phát triển kinh tế nhanh chóng của Việt Nam.

Đại sứ Thuỵ Điển quan ngại về các tin tức gần đây cho hay mạng xã hội phổ biến Facebook đang bị ngăn chặn. Trong một bài phỏng vấn của Đài Á Châu Tự Do ông ông Rolf Bergman nói:“Chúng tôi trông đợi chính phủ sẽ cho phép vai trò của báo chí tự do nhiều hơn nữa, để từ đó dẫn đến một nền tự do báo chí hoàn toàn vì trên nguyên tắc chúng tôi vẫn tin rằng cản trở vai trò truyền thông chân thật của báo chí là cản trở sự phát triển của quốc gia”.

Trang nhất báo Thanh Niên đưa tin 2 nhà báo bị bắt năm 2008. AFP Photo/Hoang Dinh Nam

Trung Quốc là nước được Việt Nam lấy làm kim chỉ nam cho từng chính sách, trong đó có việc kiểm soát tự do ngôn luận, vừa bị cả thế giới theo dõi sau khi tập đoàn Google cho biết là sẽ rút ra khỏi nước này để chống lại việc chính quyền Bắc Kinh áp lực công ty phải kiểm soát các cá nhân khi họ truy cập Internet cũng như bao che cho những hacker phá hoại nhiều trương mục của thân chủ công ty. Chính phủ Hoa Kỳ ngay lập tức tuyên bố ủng hộ hành động được xem là cách mạng của Google.

Nhân dịp này, Ngoại trưởng Hoa Kỳ bà Hillary Clinton cũng nhấn mạnh đến tự do ngôn luận tại Việt Nam, đặc biệt là các blogger và những trang Web, đã nói thằng với chính phủ Việt Nam như sau:
“Tôi muốn thấy thêm những điều mà chính phủ sẽ thực hiện. Nếu quý vị không đồng ý với những gì mà các blogger hay các trang Web viết thì quý vị hãy tranh luận với họ, giải thích cho họ biết những gì mà quý vị đang làm. Hãy đưa ra những thông tin ngược lại và hãy chỉ ra những cái bẫy mà một blogger có thể vấp phải.”

Trong tình trạng thông tin chớp mắt như hiện nay, những nổ lực ngăn cản internet, blogger, hay trang mạng xã hội cũng như khoá chặt thông tin trung thực từ các nhà báo của Việt Nam có thể xem là đi ngược lại với xu hướng thời đại. Thế giới ngày nay không còn khoanh vùng như trước và tiếng nói của các chính phủ tự do đang cho thấy tự do ngôn luận luôn luôn là yêu cầu bức thiết của con người bất kể họ thuộc quốc gia và thể chế nào.

Copyright © 1998-2010 Radio Free Asia. All rights reserved.
http://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/Vietnam-s-free-speech-situation-in-coming-years-%28part%202%29-MLam-01252010103245.html

.

.

.